Sevgili okuyucularımız bugünkü yazımızda '' Adli arama ve koşulları, adli arama için zorunlu unsurların neler olduğu, adli arama kararını kimlerin verebileceği, aramada emir ya da karar kapsamı dışında elde edilen bulgular ve ele geçirilen kişilerin durumu,( Usulsüz arama- soruşturması- cezası ve usulsüz arama neticesinde talep edilebilecek tazminat) '' hakkında sizleri bilgilendireceğiz
ADLİ ARAMA NEDİR ?
Adlî arama, bir suç işlemek veya buna iştirak ya da yataklık etmek makul şüphesi altında bulunan kimsenin, saklananın, şüphelinin, sanığın veya hükümlünün yakalanması ve suçun iz, eser, emare veya delillerinin elde edilmesi için bir kimsenin özel hayatının ve aile hayatının gizliliğinin sınırlandırılarak konutunda, işyerinde, kendisine ait diğer yerlerde, üzerinde, özel kâğıtlarında, eşyasında, aracında yapılan araştırma işlemidir. Adli arama işlemi ile amaçlanan konu; somut soruşturma veya kovuşturma kapsamında şüphelinin yakalanması ya da suç konusu olay ile ilgili yeni somut delillere ulaşılmasını sağlamaktır.
Ceza muhakemesi bağlamında arama tedbiri adli ve önleme araması olarak ikiye ayrılır. Adli arama suç konusu hukuka aykırı eylem meydana geldikten sonra yapılan araştırma ve inceleme faaliyetidir. Önleme araması ise bir idari işlem olup, millî güvenlik ve kamu düzeninin, genel sağlık ve genel ahlâkın veya suç işlenmesinin önlenmesi gibi nedenlerle yapılan arama uygulamasıdır.
Adli arama işlemi ile bireylerin maddi ve manevi bütünlüğünün korunması, kişilerin özel hayatlarının gizliliği, konut dokunulmazlığının ihlali vs. Anayasal temel hak ve özgürlükleri ihlal edilmektedir. Ancak bu ihlal suç konusu eylem ile ilgili maddi gerçeğin öğrenilebilmesi doğrultusunda önemli etkiler sağlayabilmesi doğrultusunda kamu menfaati ile bireylerin temel hak ve özgürlükleri arasında bir dengenin sağlanması durumunda hukuka uygundur.
Adli arama tedbiri 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu m. 116 ve devamı hükümler ile Adli ve Önleme Araması Yönetmeliği dahilinde düzenlenmiştir.
ARAMA İŞLEMİNİN İCRASI İÇİN ZORUNLU UNSURLAR NELERDİR ?
Eğer arama yapılacak yer konut işyeri veya diğer kapalı yerlerden ise arama işlemi sırasında Cumhuriyet Savcısı bulunmuyor ise arama işleminin icra edilebilmesi için iki kişi hazır bulundurulur. Bu iki kişi ya ihtiyar heyetinden yada arama yapılacak yer komşusundan olması zorunludur.
Arama yapılacak yer askeri yerlerden ise, Cumhuriyet Savcısının istem ve katılımı zorunlu olup, arama işlemi askeri makamlar tarafından yerine getirilir.
ŞÜPHELİ VEYA SANIKLA İLGİLİ ADLİ ARAMA ?
Yakalanabileceği veya suç delillerinin elde edilebileceği hususunda makul şüphe varsa; şüphelinin veya sanığın üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir.
MAKUL ŞÜPHE NEDİR ?
Makul şüphe, hayatın akışına göre somut olaylar karşısında genellikle duyulan şüphedir. Makul şüphe, aramanın yapılacağı zaman, yer ve ilgili kişinin veya onunla birlikte olanların davranış tutum ve biçimleri, kolluk memurunun taşındığından şüphe ettiği eşyanın niteliği gibi sebepler göz önünde tutularak belirlenir. Makul Şüphede, ihbar veya şikâyeti destekleyen emarelerin var olması gerekir. Yani sadece ihbar veya şikayet sebebiyle arama yapılamaz. Belirtilen konularda şüphenin somut olgulara dayanması şarttır. Arama sonunda belirli bir şeyin bulunacağını veya belirli bir kişinin yakalanacağını öngörmeyi gerektiren somut olgular mevcut bulunmalıdır.
SORUŞTURMA VEYA KOVUŞTURMA KAPSAMINDA ŞÜPHELİ VEYA SANIK OLMAYAN
KİŞİLER ARANABİLİR Mİ ?
Şüphelinin veya sanığın yakalanabilmesi veya suç delillerinin elde edilebilmesi amacıyla, diğer bir kişinin de üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir. Bu hâllerde aramanın yapılması, aranılan kişinin veya suçun delillerinin belirtilen yerlerde bulunduğunun kabul edilebilmesine olanak sağlayan olayların varlığına bağlıdır. Bu sınırlama, şüphelinin veya sanığın bulunduğu yerler ile, izlendiği sırada girdiği yerler hakkında geçerli değildir. Adli arama tedbiri ile amaçlanan suç konusu somut vakıa ile ilgili maddi gerçeğe ulaşmaktır. Dolayısıyla davada şüpheli veya sanık sıfatına sahip olmayan kişilerinde davanın esasına katkı sağlayabilmesi ihtimalinin bulunması durumunda aranması mümkündür.
GECE ADLİ ARAMA YAPILABİLİR Mİ ?
Konutta, işyerinde veya diğer kapalı yerlerde gece vaktinde arama yapılamaz. Suçüstü veya gecikmesinde sakınca bulunan hâller ile yakalanmış veya gözaltına alınmış olup da firar eden kişi veya tutuklu veya hükümlünün tekrar yakalanması amacıyla yapılan aramalarda, gece arama yapılabilir.
Kamuya açık alanlarda da gece arama yapılabilir. Ayrıca, gündüz başlatılan arama işleminin uzun sürme üzerine gece de devam edilebilecektir.
ADLİ ARAMA KARARINI KİM VEREBİLİR ?
Hâkim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri arama yapabilirler. Ancak, konutta, işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama, hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile yapılabilir. Kolluk amirinin yazılı emri ile yapılan arama sonuçları Cumhuriyet Başsavcılığına derhal bildirilir.
Arama karar veya emrinde;
- Aramanın nedenini oluşturan fiil,
- Aranılacak kişi, aramanın yapılacağı konut veya diğer yerin adresi ya da eşya,
- Karar veya emrin geçerli olacağı zaman süresi, açıkça gösterilir. Arama tutanağına işlemi yapanların açık kimlikleri yazılır.
Cumhuriyet savcısı hazır olmaksızın konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde arama yapabilmek için o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan iki kişi bulundurulur.
Askerî mahallerde yapılacak arama, Cumhuriyet savcısının nezaretinde askerî makamların katılımıyla adlî kolluk görevlileri tarafından yerine getirilir. Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının yazılı emriyle de askerî makamların katılımıyla adlî kolluk görevlileri tarafından arama yapılabilir.
ARAMADA EMİR YA DA KARAR KAPSAMI DIŞINDA ELDE EDİLEN BULGULAR VE ELE GEÇİRİLEN KİŞİLERİN DURUMU ?
Usulüne uygun yapılan aramada;
- Yapılmakta olan soruşturma veya kovuşturmayla ilgisi olmakla birlikte, karar veya yazılı emirde konu edilmeyen,
- Yapılmakta olan soruşturma veya kovuşturmayla ilgisi olmayan ancak, diğer bir suçun işlendiği şüphesini uyandırabilecek, bir delil elde edilirse; bu delil koruma altına alınır ve durum Cumhuriyet başsavcılığına derhâl bildirilerek el koyma işlemini gerçekleştirmek için Cumhuriyet savcısından yeni bir yazılı emir istenir.
Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hâllerde ise kolluk âmirinin yazılı emriyle kolluk görevlileri elkoyma işlemini gerçekleştirebilir. Hâkim kararı olmaksızın elkoyma işlemi, yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını elkoymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi hâlde
elkoyma kendiliğinden kalkar. Bu tür aramada, aramanın amacı ve konusu dışında ele geçirilen ve haklarında tutuklama veya yakalama kararı bulunan kişiler, evrakıyla birlikte Cumhuriyet başsavcılığına sevk edilir.
USULSÜZ ARAMA ?
Haksız arama suçunun meydana gelmesi için bir kamu görevlisinin hukuka aykırı olarak bir kişinin üzerini veya eşyasını aramasıyla oluşmaktadır. Kişinin vücut bütünlüğüne yasal zorunluluk olmadığı müddetçe dokunulamayacaktır. Bu suçun icrası insan onurunu zedeleyen bir davranış olmakla beraber özel hayatın gizliliğini de ihlal edilmektedir.Haksız arama suçu, Türk Ceza Kanununun 120. maddesinde Hürriyete Karşı Suçlar bölümünde düzenlenmiştir;
”Hukuka aykırı olarak bir kimsenin üstünü veya eşyasını arayan kamu görevlisine üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir.”
Haksız arama suçu, hürriyeti tahdit suçunun özel bir şeklini de oluşturmaktadır. Kişinin üzerinde haksız olarak arama yapılması halinde, üzerinde arama yapılan kişinin hareket özgürlüğünü kısıtlamaktadır. Kişi, üzerinde haksız olarak arama yapıldığından bir yerden bir yere gitme özgürlüğünü ve isteğini engellemektedir.
Bunun yanında en önemli olan durumlardan birisi de kişinin özel hayatın gizliliğini de ihlal etmektedir. Kişinin üzerinde yapılan haksız arama ile özel hayatının gizliliği ihlal edilmiş, özel hayatına müdahale edilmiş olacaktır. Kişinin evinde ya da iş yerinde yapılacak olan haksız arama ile konut dokunulmazlığının ihlali suçu işlenmiş olacaktır.
Ayrıca haksız arama suçunda, kişinin eşyasının aranması halinde de insan onuruna bir saldırı gerçekleşmektedir.
USULSÜZ ARAMA SUÇUNUN CEZASI ?
Usulsüz arama suçunun cezası 3 aydan 1 yıla kadar hapis cezasıdır. Hapis cezasının sınırı nedeniyle haksız arama suçundan verilecek olan hapis cezası, adli para cezasına çevrilebilecektir. Adli para cezası ödenmediği vakit ise hapis cezasına dönüşecektir.
USULSÜZ ARAMA SUÇUNUN SORUŞTURMA DURUMU ?
Usulsüz arama suçunu işleyen kamu görevlisi adına özel soruşturma hükümleri uygulanacaktır. Jandarma veya polis, haksız arama suçu işlemiş ise Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun hükümleri nedeniyle soruşturma izni alınacaktır.
Özel güvenlik görevlilerinin de zaman zaman arama yetkisi bulunmaktadır. Özel güvenlik görevlileri kamu görevlisi olmadığı halde, göreviyle bağlantılı olarak bir kimsenin üstünü veya eşyasını hukuka aykırı olarak ararsa kamu görevlisi gibi sorumlu olacaktır. Ancak genel hükümlere göre yargılanacaktır.
USULSÜZ ARAMA SUÇUNDA TAZMİNAT ?
Tazminat, kişinin vermiş olduğu zararın karşılanması olarak geçmektedir. Haksız ve kanuna aykırı olarak kişinin üzerinde arama yapan kamu görevlisi, mağdura vermiş olduğu zararın tazminini karşılayabilecektir. Mağdura haksız arama nedeniyle vermiş olduğu maddi ve manevi zararların tazminini isteyebilir. Usulsüz arama nedeniyle psikolojik çöküntüye uğrayan ve manevi olarak buhran yaşayan kişi manevi tazminat talep edebilecektir. Bunun yanında usulsüz arama nedeniyle eşyasına ya da herhangi bir belge ya da bilgiye el konulması halinde maddi tazminat talep edilebilecektir. Usulsüz arama suçu nedeniyle dava, asliye hukuk mahkemesinde açılabilecektir.